Faciliteren van een Renaissance

Waardevolle paradoxen

Creatief omgaan met het Lucifer Principe en de principes uit Global Brain, vereist zogenaamde paradoxale interventies. Het feit dat we deze conferentie organiseren, is zon paradoxale interventie. Bijvoorbeeld: "Faciliteren van een 'nieuwe Renaissance", u denkt dat wij degenen zijn die een nieuwe renaissance faciliteren? Zo staat het in de titel. En er staan gefaciliteerde workshops op het programma. Maar eigenlijk gaan de facilitators u uitnodigen zelf uw eigen renaissance te faciliteren. Sterker nog, wij kunnen helemaal geen renaissance faciliteren, want op het moment dat we dat zouden willen doen, gaat u achter overleunen en zeggen: 'OK, laat maar zien'.

Een paradox is een (verzameling) uitspraak(en) die zelf consistent ('waar') is of waar zijn, maar op zichzelf of op elkaar betrokken leiden tot inconsistenties ('onwaarheden'). Een bekende - en eenvoudige - paradox is: 'Ik ben een leugenaar'. Als ik een leugenaar ben lieg ik. Als ik lieg, wanneer ik zeg dat ik een leugenaar ben, dan spreek ik de waarheid. Maar als ik de waarheid spreek, dan ben ik geen leugenaar! Vraag me of ik een leugenaar ben, en ik zeg 'nee'.

Is er een oplossing voor een paradox? Nee. Paradoxen zijn inherent aan leven. Het 'Lucifer Principe' is zo'n paradox. In de stripverhalen van Grootvizier Iznogoed (Strip van René Goscinny en Jean Tabary) komt steeds de zin 'Ik wil Kalief worden in plaast van de Kalief' voor. Er is altijd wel een grootvizier die de kalief, de CEO, de partijvoorzitter, de ... wil worden in plaats van de huidige. Paradoxen zijn problemen waarvoor niet één oplossing is, sterker nog, waarvoor ten minste twee elkaar uitsluitende oplossingen zijn. Samen zijn ze waar, maar ieder voor zich leiden ze tot inconsistentie. De 'enige' oplossing is een paradoxale interventie.

Maar er is een 'oplossing'? Wat is een paradoxale interventie? Een paradoxale interventie is niet een echte oplossing in de zin dat de paradox verdwijnt. Ik ben nu eenmaal een leugenaar. Maar, wanneer u weet dat het een echte paradox is, kunt u wel iets doen. De paradox zelf gebruiken. Als u me vraagt, 'bent u een leugenaar?' dan zeg ik 'nee', zowel wanneer ik een leugenaar ben, want ik lieg, als wanneer ik geen leugenaar ben, want ik lieg niet. Maar wanneer u me bijvoorbeeld zou vragen: 'lieg ik, wanneer ik zeg dat u een leugenaar bent?' Dan zeg ik '...eh...nee...', wanneer ik een leugenaar ben. Want wanneer ik een leugenaar ben, dan zegt u de waarheid, dus liegt u niet. Ik hoef niet voor u te liegen. Wanneer ik geen leugenaar ben, dan zegt u niet de waarheid, dus u liegt. Het antwoord is: 'Ja...'.

(nb: u kunt nog het bezwaar maken dat,
1. wanneer ik een leugenaar ben en
2. u vraagt 'lieg ik, wanneer ik zeg dat u een leugenaar bent?,
dat ik dan zou kunnen bedenken
3. dat ik de waarheid zou zeggen wanneer ik zou zeggen 'nee' en dat ik,
4. omdat ik een leugenaar ben, dus 'ja' zou moeten zeggen.
Maar, 5. dan kan ik evengoed doordenken en bedenken dat wanneer ik 'ja' zou zeggen, dat ik dan geen leugenaar zou zijn (zie de eerdere redenering). Dus 6. zou ik toch 'nee' moeten zeggen. Om dat ik ga twijfelen (7, 8, 9....) , duurt het wat langer voordat ik een antwoord geef, dus begrijpt u al, dat ik een leugenaar ben en kan ik net zo goed 'nee' zeggen).

De paradox is niet verdwenen met deze vraag. Het is erger geworden: degene die de vraag stelde, kan ervan beschuldigd worden een leugenaar te zijn.

Augustus De Morgan (Madura, 27 juni 1806 — 18 maart 1871) was een Brits wiskundige en logicus. Hij ontwikkelde de Wetten van De Morgan en was de eerste die het bewijs door volledige inductie hard maakte1.De Morgan Zijn uniekste werk heet A Budget of Paradoxes. Dit werk begon als een serie brieven die gepubliceerd werken in het Athenæum tijdschrift; ze werden door De Morgan zelf gereviseerd en uitgebreid tegen het einde van zijn leven en postuum uitgegeven door zijn weduwe. Dit werk geniet de reputatie vermakelijk te zijn en het nalezen ervan wordt aangeraden.

Ik zal ieder van deze personen aanduiden als paradocus en zijn systeem een paradox. Ik gebruik dit woord hier in de oude betekenis: een paradox is iets dat buiten de algemene opvattingen valt, hetzij in onderwerp, methode of conclusie. Vele van de zaken die zo naar voren zijn gebracht, zouden we tegenwoordig aanduiden als krankjorum, wat tegenwoordig het woord is dat het beste overeenkomt met de oude paradox. Maar er is een onderscheid, dat eruit bestaat dat we met het woord krankjorum gekscherend doen over een onderwerp; iets dat we met het woord paradox niet noodzakelijk bedoelden. Zo noemden in de 16e eeuw velen de beweging van de Aarde de paradox van Copernicus en spraken met bewondering over de genie van de theorie, zelfs – meen ik – enkelen onder hen die erdoor aangetrokken werden. In de zeventiende eeuw volgde de ontaarding van de betekenis, tenminste in Engeland.

Hoe moeten we de waardevolle paradox van de onzinnige paradox onderscheiden? De Morgan gebruikt het volgende criterium: De manier waarop de paradocus zichzelf betoont met betrekking tot zin of onzin, zal niet afhangen van wat hij beweert maar van of hij in voldoende mate beschikt over inzicht in het werk van anderen en met name in de manier waarop dat werk tot stand is gekomen, wat een eerster vereiste is voor de eigen productie van kennis... Nieuwe kennis moet, voor iedere toepassing, voortkomen uit de beschouwing van oude kennis en dat op elk gebied van het denken; mechanische inspanning is soms, maar niet vaak, een uitzondering. Alle mensen die nu "ontdekkers" worden genoemd zijn en waren, op ieder gebied van het denken, mensen die goed bekend waren met de gedachtengangen van hun voorgangers en geleerd in dat wat er voor hen kwam. Er is hierop geen enkele uitzondering.

Wat zou trouwens een paradoxale interventie zijn om uwb toch in te voeren? De oplossing staat ergens anders in de weblog.

Door: Jan @ 11:44 p.m.